İznik Gölü’nde batan güneş

“Bu göl, İznik Gölü’dür... Durgundur... Karanlıktır... Derindir... Bir kuyu su gibi, içindedir dağların” Ünlü şair Nazım Hikmet, doyulmaz güzellikteki İznik gölünü böyle anlatır. Gerçekten de İznik Gölü; şairin dediği gibi kuzeyden Samanlı, güneyden Katırlı Dağları ile kuşatılmış bir kuyu gibi. Sanki dağlar, güzelliklerini saklamak için kuşatmış gölün çevresini. Göle de, dağların arasındaki onulmaz güzellikteki geçitlerden ancak ulaşılabilir. İznik Gölü, Bursa’ya 97, Yalova’ya ise 60 km uzaklıkta. Bursa’dan 1, İstanbul’dan ise 3 saatte göle ulaşabilirsiniz. Göle, Yalova’dan gelmek isterseniz, Güney Tepesi ile Samanlı Dağlarını aştığınızda; şair Orhan Veli’nin Gemlik için söylediği gibi; “Sağınızda İznik Gölü’nü göreceksiniz, sakın şaşırmayın” diyesi gelir insanın. Ünlü yazar Sabahattin Ali de, bu yolu izlerken, karşıdan gördüğü bu gizemli gölü daha yakından görmek için bir maceraya atılır. “Selam” adlı öyküyü de bu nedenle kaleme aldı. Gölün batısında Orhangazi, doğusunda ise İznik kenti ve ovası var. Göl çevresi, çok eski çağlardan beri yerleşime uğramış. Bugün göl çevresinde beş önemli hüyük var. Batıda; Ilıpınar ve Hacılar Tepe, Yeniköy altında Tepecik, Çakırca Köyü yakınlarında Hüyücek ve Çiçekli köyünde de Körüstan hüyüklerinde, tarih öncesine ait yerleşim alanları idi. Bunlarından Orhangazi yakınlarında, göle 1 km uzaklıkta, verimli bir pınarın yanında kurulmuş olan Ilıpanar Hüyük’te, 1976 yılından bu yana Hollandalı bir ekip tarafından kazı yapılmakta. Üst üste 12 yerleşim alanı ortaya çıkarılan hüyükte yapılan araştırmalar sonucu, güneybatı Anadolu’nun en eski yerleşim alanı olduğu ortaya çıkarıldı. Antik dönemde Ascania Limne olarak anılan İznik Gölü, Homeros’un ünlü “İlyada”‘sında bile yer alır. Gölün batısında, Türkiye’nin en geniş ve en güzel piknik alanı ile karşılaşacaksınız. Bir tarafı çamlık, diğer yanı tertemiz gölü, Türkiye’nin her yerinden binlerce insanı çeker kendisine... Günübirlik dinlenme alanları dışında çadır turizmine de açık. Burada her tür sosyal tesisler var. Gölün bu bölgesi, 1950’li yıllara kadar bataklıktı. Yapılan setlerle suyun taşması engellenmiş ve bataklık kurutuldu. Gölün su düzeyi, yıllara göre büyük farklılıklar göstermekte. Özellikle birkaç yüzyılda bir, suyun alçalıp yükselmesi sunucu, gölün özellikle batı bölümü, 2 km kadar daha genişlemekte. Prof. Dr. İlhan Kayan da yaptığı araştırmada bunu doğruladı. Gürle Ovası... Göle ziyarete gelenler, gölün çevresinde bir tur atmasını öneririm. Çünkü gölün dört bir yanında da ayrı güzellikler var. Göle, Gemlik üzerinden gelirseniz, Samanlı ve Katırlı dağları arasındaki, Karsak geçidinden gidebilirsiniz. Bu geçid boyunca, göl ile körfez arasında Karsak Deresi var. Bu derenin ağzında oluşan ovada onbinlerce insanın öldüğü birçok savaş olmuştu. 13 Şubat 194 tarihinde Roma İmparatorluğu için savaşan Niger ile Severus, Gürle Ovası’nda kıyasıya savaştı. Onbinlerce kişilik ordularını burada telef ettiler. Avrupa’nın dört bir yanından gelmiş, Haçlı ordusundaki onbinlerce genç, şimdi bu ovada yatıyor. Nice kavimlerin akınlarını ve savaşlarını görmüş olan bu yerler, şimdi sessiz ve özgürlük içinde. 1097 yılında, Kılıç Aslan’ın yönetimindeki İznik’i uzun süre kuşatan Haçlılar, kenti alamayınca, Gemlik Körfezi’nden 100 savaşçı alabilecek büyüklükte gemileri, bir gecede İznik Gölü’ne taşımış ve kaleyi ancak böylece almışlardı. 2. yüzyılda yaşamış Plinius, Karsak deresinde iki yönlü cereyan oluşturduğunu yazarken, I. yüzyılda yaşamış Starbon ise, dere civarında kuru yerler kazılıp yerin altından balık çıkarıldığını yazmakta. Sanırım göl suyu o tarihlerde, yer altından süzülerek, Gemlik Körfezi’ne akıyordu. Şimdi neden ısrarla, suya ihtiyacı olan Cargill fabrikasının tam da Starbon’un, yer altından balık çıkarılan yerde kurulduğunu anladınız mı?.. Herkül’ün erkek sevgilisi yutan dere İznik Gölü, doğu-batı yönünde 32 km uzunluğunda, 15 km genişliğinde. Çevresi 90 km kadar. Evliya Çelebi’nin deyişi ile “Atlı bir kişi, gölün çevresini bir günde dolaşır.” Gölün en derin yeri 65 metre. Dünyanın en temiz göllerinden biri iken, son yıllarda özellikle gölün batısındaki fabrika ve diğer kirleticilerle göl kirliliği arttı. Gölün çevresindeki köylerin atıkları da gölün kirliliğini arttırmakta. Gölün batısında bulunan fabrikalar, bölgenin en çirkin görünümü sunar. Bu fabrikalardan çıkan dumanlar, hergün gölün geleceğini karartmakta. Gölün fazla suları, Karsak deresiyle Gemlik körfezine akmakta. İ.Ö. 7. yüzyılda Argonotlar, Kolkhis ülkesine altın postu aramaya gittiklerinde, Gemlik’te mola vermişti. Söylenceye göre; Arganotlardan Herakles/Herkül’ün güzel dostu Hylas da, bu dereye su almak için indiğinde, su perileri tarafından kaçırılmış. İşte bu nedenle Hylas adı da verilir bu dereye... Aracınız, zeytin ağaçlaryla kuşatılmış yollar; bir köyden girip bir başka köyden çıkarak yol alır. Uzaktan uzağa sık ağaç kümeleri, köylerin yerlerini işaretleyen birer levha gibi görünür. Göl çevresindeki köylerin tümü de yerli köyü olup yüzyıllardır o güzelim mekânı terketmemişler. Sırtlarını, güvenli buldukları dağlara verip gözlerini gölün gizemli görüntüsüne dikmişler. Bu köylerinden en ilginci, Sölöz köyü. Kasabadaki 3-4 katlı, birkaç asırlık ahşap evler görülmeye değer. Bu ahşap evlerin daha güzellerini, biraz ilerdeki Paşapınar köyünde de görebilirsiniz. Yolunun bir süre göl kıyısından uzaklaşır. Bu nedenle Paşapınar köyünden göle doğru toprak yoldan giderseniz, sazlıklar arasındaki balıkhanelerle ağlarını telaşla toplayan balıkçıları görebi- lirsiniz. Ancak, Narlıca Köyü’ne gelmeden asfalt yola çıkmalısınız. Çünkü gölün çevresinde dolaşan yol üzerinde, gölü en iyi bu köyden görebilirsiniz. Biraz ilerdeki Gölüce köyünün üzerinde, eski köy yeri olan Balarım ile gölün kuzeyinde bulunan Boyalca köyünden de gölün seyri çok hoş. Gölün çevresini dolaşırken buralarda bir çay molası verip doyumsuz güzellikteki İznik Gölü’nü görebilirsiniz. Gölün çevresini dolaşırken, gümüş renkli zeytin ağaçları çevrenizi görmenizi engeller. Ülkemizin en lezzetli sofralık zeytinleri, işte bu gölün çevresinde yetişmekte. İznik’e yaklaştıkça, zeytin ağaçlarının yanı sıra bağlar ve salkım salkım üzüm ağaçları karşılar sizi. İznik’in Müşkile üzümleri, yüzyıllardır ününü sürdürmekte. Narlıca köyünden sonra işte bu üzümlere adını veren Müşküle köyüne çıkarsanız, o eski bal kokulu üzümleri değil, ama dünyanın en güzel zeytinlerini yiyebilirsiniz. Bu yol üzerinde, göl kıyısında büyük ve ilginç bir kaya kütlesi var. Aslında izlediğiniz bu yol, 2 bin yıldan beri kullanılan antik bir yol. I. yüzyılda ünlü Roma imparatoru Neron, bu yolu tamir ettirmiş, işte tam burada bulunan Sarıkaya bölgesinde çok uğraşılmış. İşte bu iki bin yıllık Roma yolunun zaman zaman bozuk yüzeylerinde aracımız sıçrarken nedense, 17. yüzyılda bu yoldan geçerken, yolun bozuk olması nedeniyle İznik kadısını öldürtmüş olan Sultan IV. Murad’ı anımsadım. İznik’e yaklaştığınızda, ikibin yıllık surlar karşılar sizi. İznik kasabası da, zaten bu ikibin yıllık surlar arasında sıkışıp kalmış. İznik Gölü’nün doğusunda, kareye yakın 5 km’lik surların büyük bölümü halen sağlam. 11 metre yüksekliğinde tuğladan yapılmış surlarda, 17 m yüksekliğinde 144 kulesi var. Surların karşılıklı dört görkemli kapısı, kentin merkezine doğru uzanan, paralel karelere bölünmüş yollar hiç değişmeden halen kullanılmakta. Yüzyıllardır alan da aynı özelliğini bugün de sürdürmekte. 787 yılında, 7. Hıristiyan Konsülü’nün toplandığı Ayasofya Kilisesi/Cami burada. Hıristiyan dünyasında, resmin serbest bırakılması için Kilise Meclisi burada toplanmış ve ka- rara varmıştı. Hıristiyanlığı amentüsü İznik’te yazıldı İznik, Konsüller Kenti olarak da anılır. Çünkü bu kentte, iki Kilise Meclisi toplanmıştı. 325 yılında, çok önemli kararların alındığı ve imparator Constantinus’un da hazır bulunduğu Kilise Meclisi, Senato Sarayı’nda yapılmıştı. Bu yapı, bugün gölün içinde kalmış, temelleri ve bir duvarı halen sağlam durumda. Hz. İsa’nın bir insan olduğunu savunan Ariusçuluğun mahkûm olduğu bu mecliste alınan kararlarla parçalanmaya yüz tutan Roma Devleti ile Hrıstıyanlık birleştirilmiş. İşte bu nedenle İznik, 1962 yılında Vatikan’da toplanan 19. Konsül’de; Küdüs ve Vatikan’dan sonra üçüncü kutsal kent ilan edilmişti. İznik, İ.Ö. 5. yüzyılda Helikore adıyla anılıyordu. İ.Ö. 316 yılında Büyük İskender’in komutanlarından Antigonos tarafından yeniden kurulup adı Antigoneia olmuştu. İ.Ö. 301 yılında ise, Antigon’u yenen Lysimakhos, İznik’i alıp eşinin onuruna Nikaia adı vermişti. İznik adı da işte bu sözcükten gelmişti. Evliya Çelebi’ye göre ise; Nuh Peyganberin oğlu Sam, gemisiyle, babasından daha iyi bir yer bulmak için gezerken İznik’e gelip kenti kurmuş. Adını da Yanko’nun kızkardeşi İznika’dan almış. İznik, sadece Hıristiyanların kutsal kenti değildi... Hıristiyan dünyasının Doğu’ya egemen olmasını önleyen Anadolu Selçuklu Devleti, (1075-1097) Bizans Devleti (1204-1261) ve Osmanlı Devleti (1331-1335) gibi cihan devletlerine başkentlik yapmış, gizem dolu bir kent. İznik’in değerleri 1905 yılında kenti ziyaret eden R. Delbeuf’un dediği gibi; “Geçmişin anılarının hüzün verici büyüklüğünü, burası kadar duyurabilen, yeryüzünde bir başka kentin bulunabileceği sanmıyorum” Bir yanda Anadolu’nun en önemli mutasavvuflarından Eşre- foğlu Rumi, diğer yanda medrese kültürünün ilk ve önemli simaları olan Çandarlılar ve Davudi Kayseri’leri yetiştiren İznik, Anadolu halkının kalbinde yer etmiş özel bir kasaba. Ben her gidişimde İznik’te Türkiye’yi görürüm!.. İznik deyince, insanın ilk aklına gelebilecek şeylerden biri kuşkusuz o eşsiz yeşil-türkuaz renkli çinileri. Bizans döneminden itibaren 18. yüzyıla kadar dünyanın en güzel çinilerini üreten İznikli ustaların torunları, bugün yeniden bu sanatı canlandırmak için çaba gösteriyor. Bu amaçla, kasabada birçok çini atölyesi, bir de Çinicilik Yüksek Okulu açıldı, bu yıl. 1960’lı yıllardan beri süregelen İznik çini kazıları ise halen kasaba içinde sürmekte... Kasabada ev yapmak isteyenler, temel için kazmalarını yer vurduklarında, mutlaka yerin altından eski yerleşim kalıntıları çıkıyor. İznik’e gelenler, Atatürk’ün o ünlü ifadesiyle; “Ne kadar gezerseniz geziniz, asıl İznik’i göremiyeceksiniz. Çünkü o toprağın altındadır.” Nitekim İznik’in zemin kotu, 2 ila yer yer 6 metreye kadar yükselmekte. Nitekim Ayasofya Kilisesi’nin zemini, bugünkü kasabanın zemininden yaklaşık 4 m düşük. İşte bu nedenle uzun süredir bir gurup İznikli aydın, İznik’i surun dışına taşıyıp sur içindeki asıl İznik’in ortaya çıkarılarak, doğal bir müze yapılması için çaba sarfediyor. İzniklilerin buna pek inandıklarını söyleyemem ama bu düş, uzun bir süre sonra da olsa mutlaka gerçekleşeceğini sanıyorum. Böylelikle Ata’mızın da dileği yerine getirilmiş olur. İznik Gölü’nün kuzey sahili İznik’e gelen konuklar için tarih ve doğa ziyafetinin yanı sıra, göl kıyısında bir balık ziyafeti de öneririm. Konuklar, İznik’te piknik alanları, pilaj, hotel ve çadır alanlarından yararlanabilirler. Kentin kuzeyinde bulunan İstanbul Kapı’dan çıkarak, gölün kuzeyinden dolaşabilirsiniz. Yolun bu bölümünde, İznik’in o ünlü asma ağaçları karşılar sizi. Bağlar içinden geçen yolunuzun sağında, asmalar arasında bir anıtın yükseldiğini görürüsünüz. I. yüzyılda yaşamış ünlü bir Romalı komutan olan Cassius’un anı- tına halk arasında Beştaş denilmekte. Bu civarda, Elbeyli köyü yakınlarında bulunan yeraltı gömütü (hipoje), ancak izin alınıp ziyaret edilebilir. İznik Gölü’ne gelip de balık yemeden gitmek olmaz. Gölün tertemiz suyunda çok lezzetli balıkları yetişir. I. yüzyılda yaşamış Strabon’dan Evliya Çelebi’ye kadar İznik Gölü’nü ziyaret eden tüm gezginler gölün ünlü balıklarından sözetmekteler. Sazan, akbalık, kızılkanat ve dev cüsseli yayın balıklarını, gölün dört bir yanında bulunan tertemiz kır gazinolarında yiyebilirsiniz. Ancak evinize götürmek isterseniz, o zaman yolunuzun üzerinde bulunan Çakırca köyüne uğramanız gerekecek. Zeytinin getirdiği zenginlik nedeniyle sanırım, göl çevresindeki çok az köy, balıkçılıkla geçinmekte. Bu köylerden en önemlisi Çakırca’dır. Gölde son yıllarda kerevit avı da çok önem kazandı. Bu yol üzerinde, Keramet bir ılıca, yolun hemen yüz metre yakınında. Doğal konumuyla korunan ılıcanın bazı hastalıklara şifa olduğu söylenmekte. Göl ile ılıca arasında sadece 200 metre kadar uzaklık var. Sanırım bir göle ve denize bu kadar yakın bir başka ılıca yok. Gölün dört bir yanında gezerken, büyük ve ilginç kuşlara rastlanabilir. Karabatak adı verilen kuş, göl çevresinde en sık karşılaşacağınız kuş. Göl çevresinde çok değişik kuşların barınması için bir gurup çevreci çalışma sürdürmekte. Büyük kentlerimize oldukça yakın olan İznik Gölü’ne ulaşmak ve bu güzellikleri görmek hiç zor değil. Hafta sonunda bir gün, tüm bu güzellikleri görmenize yetecek...